Book II [Antaḥpuravihāro]
ā janmano janmajarāṁtakasya tasyātmajasyātmajitaḥ sa rājā
ahanyahanyarthagajāśvamitrairvddhiṁ yayau siṁdharivāṁbuvegaiḥ || 2.1
dhanasya ratnasya ca tasya tasya ktāktasyaiva ca kāṁcanasya
tadā hi naikātmanidhīnavāpi manorathasyāpyatibhārabhūtān || 2.2
ye padmakalpairapi ca dvipeṁdrairna maṁḍalaṁ śakyamihābhinetum
madotkaṭā haimavatā gajāste vināpi yatnādupatasthurenam || 2.3
nānāṁkacihnairnavahemabhāṁḍairabhūṣitairlaṁbasaṭaistathānyaiḥ
saṁcukṣubhe cāsya puraṁ turaṁgairbalena maitryā ca dhanena cāptaiḥ || 2.4
puṣṭāśca tuṣṭāśca tadāsya rājye sādhvyo 'rajaskā guṇavatpayaskāḥ
udagravatsaiḥ sahitā babhūvurbahvyo bahukṣīraduhaśca gāvaḥ || 2.5
madhyasthatāṁ tasya ripurjagāma madhyasvabhāvaḥ prayayau suhttvam
viśeṣato dārḍhyamiyāya mitraṁ dvāvasya pakṣāvaparastu nāśam || 2.6
tathāsya maṁdānilameghaśabdaḥ saudāminīkuṁḍalamaṁḍitāṁgaḥ
vināśmavarṣāśanipātadoṣaiḥ kāle ca deśe pravavarṣa devaḥ || 2.7
ruroha saṁyak phalavadyathārtu tadāktenāpi kṣiśrameṇa
tā eva caivauṣadhayo rasena sāreṇa caivābhyadhikā babhūvuḥ || 2.8
śarīrasaṁdehakare 'pi kāle saṁgrāmasaṁmarda iva pravtte
svasthāḥ sukhaṁ caiva nirāmayaṁ ca prajajñire garbhadharāśca nāryaḥ || 2.9
yacca pratibhvo vibhave 'pi śakye na prārthayaṁti sma narāḥ parebhyaḥ
abhyarthitaḥ sūkṣmadhano 'pi cāyaṁ tadā na kaścidvimukho babhūva || 2.10
nāśe vadho baṁdhuṣu nāpyadātā naivāvrato nāntiko na hiṁsraḥ
āsīttadā kaścana tasya rājye rājño yayāteriva nāhuṣasya || 2.11
udyānadevāyatanāśramāṇāṁ kūpaprapāpuṣkariṇīvanānām
cakruḥ kriyāstatra ca dharmakāmāḥ pratyakṣataḥ svargamivopalabhya || 2.12
muktaśca durbhikṣabhayāmayebhyo hṣṭo janaḥ svargamivābhireme
patnīṁ patirvā mahiṣī patiṁ vā parasparaṁ na vyabhiceratuśca || 2.13
kaścitsiṣeve rataye na kāmaṁ kāmārthamarthaṁ na jugopa kaścit
kaściddhanārthaṁ na cacāra dharmaṁ dharmāya kaścinna cakāra hiṁsām || 2.14
steyādibhiścāpyabhitaśca naṣṭaṁ svasthaṁ svacakraṁ paracakramuktam
kṣemaṁ subhikṣaṁ ca babhūva tasya purāṇyaraṇyāni yathaiva rāṣṭre || 2.15
tadā hi tajjanmani tasya rājño manorivādityasutasya rājye
cacāra harṣaḥ praṇanāśa pāpmā jajvāla dharmaḥ kaluṣaḥ śaśāma || 2.16
evaṁvidhā rājasutasya tasya sarvārthasiddhiśca yato babhūva
tato npastasya sutasya nāma sarvārthasiddho 'yamiti pracakre || 2.17
devī tu māyā vibudharṣikalpaṁ dṣṭvā viśālaṁ tanayaprabhāvam
jātaṁ praharṣaṁ na śaśāka soḍhuṁ tato 'vināśāya divaṁ jagāma || 2.18
tataḥ kumāraṁ suragarbhakalpaṁ snehena bhāvena ca nirviśeṣam
mātṣvasā mātsamaprabhāvā saṁvardhayāmātmajavadbabhūva || 2.19
tataḥ sa bālārka ivodayasthaḥ samīrito vahnirivānilena
krameṇa samyagvavdhe kumārastārādhipaḥ pakṣa ivātamaske || 2.20
tato mahārhāṇi ca candanāni ratnāvalīścauṣadhibhiḥ sagarbhāḥ
mgaprayuktānrathakāṁśca haimānācakrire 'smai suhdālayebhyaḥ || 2.21
vayo 'nurūpāṇi ca bhūṣaṇāni hiraṇmayā hastimgāśvakāśca
rathāśca gāvo vasanaprayuktā gaṁtrīśca cāmīkararūpyacitrāḥ || 2.22
evaṁ sa taistairviṣayopacārairvayo 'nurūpairupacaryamāṇaḥ
bālo 'pyabālapratimo babhūva dhtyā ca śaucena dhiyā śriyā ca || 2.23
vayaśca kaumāramatītya madhyaṁ saṁprāpya bālaḥ sa hi rājasūnuḥ
alpairahobhirbahuvarṣagamyā jagrāha vidyāḥ svakulānurūpāḥ || 2.24
naiḥśreyasaṁ tasya tu bhavyamarthaṁ śrutvā purastādasitānmahārṣeḥ
kāmeṣu saṁgaṁ janayāṁbabhūva vddhirbhavacchākyakulasya rājñaḥ || 2.25
kulāttato 'smai sthiraśīlayuktātsādhvīṁ vapurhrīvinayopapannām
yaśodharāṁ nāma yaśoviśālāṁ tulyābhidhānaṁ śriyamājuhāva || 2.26
athāparaṁ bhūmipateḥ priyo 'yaṁ sanatkumārapratimaḥ kumāraḥ
sārdhaṁ tayā śākyanareṁdravadhvā śacyā sahasrākṣa ivābhireme || 2.27
kiṁcinmanaḥkṣobhakaraṁ pratīpaṁ kathaṁca paśyediti so 'nuciṁtya
vāsaṁ npo hyādiśati sma tasmai harmyodareṣveva na bhūpracāram || 2.28
tataḥ śarattoyadapāṁḍareṣu bhūmau vimāneṣviva raṁjiteṣu
harmyeṣu sarvartusukhāśrayeṣu strīṇāmudārairvijahāra tūryaiḥ || 2.29
kalairhi cāmīkarabaddhakakṣairnārīkarāgrābhihatairmdaṁgaiḥ
varāpsarontyasamaiśca ntyaiḥ kailāsavattadbhavanaṁ rarāja || 2.30
vāgbhiḥ kalābhirlalitaiśca hārairmadaiḥ sakhelairmadhuraiśca hāsaiḥ
taṁ tatra nāryo ramayāṁbabhūvurbhrūvaṁcitairardhanirīkṣitaiśca || 2.31
tataśca kāmāśrayapaṁḍitābhiḥ strībhirghīto ratikarkaśābhiḥ
vimānapṣṭhānna mahīṁ jagāma vimānapṣthādiva puṇyakarmā || 2.32
npastu tasyaiva vivddhihetostadbhāvinārthena ca codyamānaḥ
śame 'bhireme virarāma pāpādbheje damaṁ saṁvibabhāja sādhūn || 2.33
nādhīravat kāmasukhe sasaṁje na saṁraraṁje viṣamaṁ jananyām
dhtyeṁdriyāśvāṁścapalān vijigye baṁdhūṁśca paurāṁśca guṇairjigāya || 2.34
nādhyaiṣṭa duḥkhāya parasya vidyāṁ jñānaṁ śivaṁ yattu tadadhyagīṣṭa
svābhyaḥ prajābhyo hi yathā tathaiva sarvaprajābhyaḥ śivamāśaśaṁse || 2.35
taṁ bhāsuraṁ cāṁgirasādhidevaṁ yathāvadānarca tadāyuṣe saḥ
juhāva havyānyakśe kśānau dadau dvijebhyaḥ kśanaṁ ca gāśca || 2.36
sasnau śarīraṁ pavituṁ manaśca tīrthāṁbubhiścaiva guṇāṁbubhiśca
vedopadiṣṭaṁ samamātmajaṁ ca somaṁ papau śāṁtisukhaṁ ca hārdam || 2.37
sāṁtvaṁ babhāṣe na ca nārthavadyajjajalpa tattvaṁ na ca vipriyaṁ yat
sāṁtvaṁ hyatatvaṁ paruṣaṁ ca tattvaṁ hriyāśakannātmana eva vaktum || 2.38
iṣṭeṣvaniṣṭeṣu ca kāryavatsu na rāgadoṣāśrayatāṁ prapede
śivaṁ siṣeve 'vyavahāralabdhaṁ yajñaṁ hi mene na tathā yathāvat || 2.39
āśāvate cābhigatāya sadyo deyāṁbubhistarṣamacecchidiṣṭa
yuddhādte vttaparaśvadhena dvidarpamudvttamabebhidiṣṭa || 2.40
ekaṁ vininye sa jugopa sapta saptaiva tatyāja rarakṣa paṁca
prāpa trivargaṁ bubudhe trivargaṁ jajñe dvivargaṁ prajahau dvivargam || 2.41
ktāgaso 'pi pratipādya vadhyānnājīghanannāpi ruṣā dadarśa
babaṁdha sāṁtvena phalena caitāṁstyāgo 'pi teṣāṁ hyanapāyadṣṭaḥ || 2.42
ārṣāṇyacārītparamavratāni vairāṇyahāsīccirasaṁbhtāni
yaśāṁsi cāpadguṇagaṁdhavaṁti rajāṁsyahāsīnmalinīkarāṇi || 2.43
na cājihīrṣīdbalimapravttaṁ na cācikīrṣītparavastvabhidhyām
na cāvivakṣīddviṣatāmadharmaṁ na cādidhakṣīddhdayena manyum || 2.44
tasmiṁstathā bhūmipatau pravtte bhtyāśca paurāśca tathaiva ceruḥ
śamātmake cetasi viprasanne prayuktayogasya yatheṁdriyāṇi || 2.45
kāle tataścārupayodharāyāṁ yaśodharāyāṁ suyaśodharāyām
śauddhodanerāhusapatnavaktro jajñe suto rāhula eva nāmnā || 2.46
atheṣṭaputraḥ paramapratītaḥ kulasya vddhiṁ prati bhūmipālaḥ
yathaiva putraprasave nanaṁda tathaiva pautraprasave nanaṁda || 2.47
pautrasya me putragato mamaiva snehaḥ kathaṁ syāditi jātaharṣaḥ
kāle sa taṁ taṁ vidhimālalaṁbe putrapriyaḥ svargamivārurukṣan || 2.48
sthitvā pathi prāthamakalpikānāṁ rājarṣabhāṇāṁ yaśasānvitānām
śuklānyamuktvāpi tapāṁsyatapta yajñe ca hiṁsārahitairayaṣṭa || 2.49
ajājvaliṣṭātha sa puṇyakarmā npaśriyā caiva tapaḥśriyā ca
kulena vttena dhiyā ca dīptastejaḥ sahasrāṁśurivotsiskṣuḥ || 2.50
svāyaṁbhuvaṁ cārcikamarcayitvā jajāpa putrasthitaye sthitaśrīḥ
cakāra karmāṇi ca duṣkarāṇi prajāḥ siskṣuḥ ka ivādikāle || 2.51
tatjyāja śastraṁ vimamarśa śāstraṁ śamaṁ siṣeve niyamaṁ viṣehe
vaśīva kaṁcidviṣayaṁ na bheje piteva sarvānviṣayān dadarśa || 2.52
babhāra rājyaṁ sa hi putrahetoḥ putraṁ kulārthaṁ yaśase kulaṁ tu
svargāya śabdaṁ divamātmahetordharmārthamātmasthitimācakāṁkṣa || 2.53
evaṁ sa dharmaṁ vividhaṁ cakāra sadbhirnipātaṁ śrutitaśca siddham
dṣṭvā kathaṁ putramukhaṁ suto me vanaṁ na yāyāditi nāthamānaḥ || 2.54
rirakṣiṣaṁtaḥ śriyamātmasaṁsthā rakṣaṁti putrān bhuvi bhūmipālāḥ
putraṁ nareṁdraḥ sa tu dharmakāmo rarakṣa dharmādviṣayeṣvamuṁcat || 2.55
vanamanupamasattvā bodhisattvāstu sarve
viṣayasukharasajñā jagmurutpannaputrāḥ |
ata upacitakarmā rūḍhamūle 'pi hetau
sa ratimupasiṣeve bodhimāpannayāvat || 2.56
iti śrībuddhacarite mahākāvye 'ntaḥpuravihāro nāma dvitīyaḥ sargaḥ || 2 ||